Đặc điểm hội bài chòi Bình Định

Hội bài chòi là một loại hình trò chơi dân gian, mang tính văn nghệ, thường được tổ chức vào dịp tết Nguyên Đán. Bài chòi phổ biến rộng rãi ở các tỉnh miền trung. Đặc biệt tỉnh Bình Định được xem là nôi phát tích loại hình nghệ thuật này. Tương truyền, cụ Đào Duy Từ quê ở Thanh Hóa vào Bình Định sinh sống là người đã đặt nền móng cho sự hình thành nghệ thuật bài chòi. Xuất phát từ hoạt động sản xuất nông nghiệp của người dân xưa, từ sự đối đáp trao đổi thông tin giữa những trai gái các chòi canh gác thú rừng trên nương rẫy được thơ ca hóa cho có vần điệu, thêm chút hài hước trong câu ca là tạo nên lối đối đáp bài chòi.

Hội bài chòi Bình Định

Hội bài chòi là hình thức vui chơi tao nhã, tính chất mua vui, không mang tính chất ăn thua. Cả người thắng hay thua đều thấy vui khi tham gia. Để chuẩn bị cho hội, người ta sẽ chọn một khu đất trống, dựng chín cái chòi cùng hướng về trung tâm. Trong đó một chòi cái là chòi to nhất, được trang trí lộng lẫy và có đôi câu đối treo ở hai bên. Tám chòi còn lại là chòi con nằm ở hai bên chòi cái. Cổng chào hội bài chòi được dựng to và đẹp. Bên trong là nơi đặt bàn ban tổ chức và là nơi để diễn ra các hoạt động chính của hội.

Quân bài là các thẻ tre có hình và tên của các con bài, được chia ra hai loại là bài cái và bài con. Bài cái được làm to hơn bài con, bên trong mỗi bài cái chứa 3 quân bài con. Tất cả có 9 quân bài cái được chia cho 9 chòi khác nhau tương ứng cho 27 quân bài con. Bài con được làm nhỏ hơn, được đặt tên theo 3 loại pho như sau:

       + Pho Văn có 9 quân bài: Nhất Gối, Nhì Bánh, Ba Bụng, Tứ Tượng, Ngũ Rốn, Sáu Xưởng, Bảy Liễu, Tám Miểng, Chín Cu.

       + Pho Vạn có 9 quân bài: Nhất Trò, Nhì Bí, Tam Quăng, Tứ Ghế, Ngũ Trượt, Lục Trạng, Thất Vung, Bát Bồng, Cửu Chùa.

       + Pho Sách có 9 quân bài: Nhất Nọc, Nhì Nghèo, Ba Gà, Tứ Xách, Ngũ Dụm, Sáu Hường, Bảy Thưa, Tám Dây, Cửu Điều.

Các quân bài cái được phát đều cho mỗi chòi một quân. Quân bài con được đặt trong ống đựng thẻ bài nằm ở trung tâm của hội. Hiệu là người điều khiển hội. Gồm một anh hiệu chính và khoảng từ hai đến ba hiệu phụ. Anh hiệu có nhiệm vụ rút các thẻ bài con và hô cho tất cả mọi người biết đó là quân bài gì bằng các bài bài chòi đã được học sẵn. Chòi nào có quân bài cái trùng với quân bài con vừa hô thì gõ một tiếng mõ và ăn quân bài con đó. Khi một chòi có đủ ba quân bài con có nghĩa đã tới (thắng). Anh hiệu sẽ hô to chòi thắng cuộc và trao thưởng cho chòi đó.

Là loại hình trò chơi dân gian được nhiều người ư thích

Năm 2013 diễn ra liên hoan Dân ca bài chòi tổ chức tại Phú yên, các nghệ sĩ bài chòi Bình Định đã xuất sắc dành trọn 4 trên 4 giải nhất nhất của liên hoan. Đây chính là niềm vui, nguồn động lực to lớn để phục hồi, duy trì và phát triển hội chơi bài chòi Bình Định, đưa bài chòi Bình Định tiến gần hơn đến đời sống của nhân dân Bình Định.

Vương Quan